दररोज लाखो मुंबईकरांसाठी हा प्रवासाचा मुख्य आधार आहे. अलीकडेच महाराष्ट्र सरकारने या शहरातील 7 प्रमुख लोकल रेल्वे स्थानकांची नावं बदलण्याचा निर्णय घेतला आहे. हे नामांतर केवळ इंग्रजांच्या वारशापासून मुक्ती मिळवण्यासाठी नाही, तर स्थानिक संस्कृती, श्रद्धा आणि ऐतिहासिक ओळख जपण्यासाठीही आहे.
चला पाहूया कोणत्या स्थानकांची नावं बदलली आहेत, त्यांची नव्या नावांमागची कारणं काय आहेत आणि हा बदल मुंबईकरांच्या दृष्टीने काय अर्थ घेतो.
नावं बदललेली स्थानकं – जुने आणि नवीन
| जुने नाव | नवीन नाव |
|---|---|
| Currey Road | लालबाग (Lalbaug) |
| Sandhurst Road | डोंगरी (Dongri) |
| Marine Lines | मुंबादेवी (Mumbadevi) |
| Charni Road | गिरगाव (Girgaon) |
| Cotton Green | कालाचौकी (Kalachowki) |
| Dockyard Road | माझगाव (Mazgaon) |
| King’s Circle | तीर्थंकर पार्श्वनाथ (Tirthankar Parswanath) |
नामांतरामागील उद्देश
1. इंग्रजी छायेतून स्थानिक ओळखींकडे वाटचाल:
बहुतांश जुनी नावं ब्रिटिश सत्तेच्या काळात दिली गेली होती. नव्या नावांद्वारे त्या भागाच्या मूळ सांस्कृतिक ओळखीला अधोरेखित करण्याचा प्रयत्न आहे.
2. स्थानिकांची दीर्घकालीन मागणी:
वर्षानुवर्षे स्थानिक नागरिक संबंधित भागाचं नाव स्टेशनवर असावं, अशी मागणी करत होते.
3. धार्मिक आणि सांस्कृतिक महत्त्व:
नवीन नावं स्थानिक देवस्थाने, ऐतिहासिक वारसा आणि समुदायांच्या श्रद्धेशी जोडलेली आहेत.
नव्या नावांमागील कथा
- लालबाग (Currey Road): लालबागचा राजा गणेशोत्सवासाठी प्रसिद्ध असलेला भाग.
- डोंगरी (Sandhurst Road): खाद्यप्रेमींसाठी स्वर्ग आणि पारंपरिक बाजारपेठांचा केंद्रबिंदू.
- मुंबादेवी (Marine Lines): मुंबईचं नाव ज्यांच्यावरून पडलं त्या देवीचं मंदिर याठिकाणी आहे.
- गिरगाव (Charni Road): पारंपरिक मराठी वातावरण, ऐतिहासिक वास्तू, आणि समुद्रकिनाराचं आकर्षण.
- कालाचौकी (Cotton Green): ऐतिहासिक स्थळं आणि सांस्कृतिक उपक्रमांसाठी प्रसिद्ध.
- माझगाव (Dockyard Road): मुंबईच्या सात बेटांपैकी एक, समुद्री इतिहासाचं जिवंत प्रतीक.
- तीर्थंकर पार्श्वनाथ (King’s Circle): जैन धर्मातील 23वे तीर्थंकर, परिसरात मोठा जैन समुदाय.
सरकारचा निर्णय आणि पुढील टप्पे
- महाराष्ट्र विधानसभेनं नामांतराचा प्रस्ताव मंजूर केला आहे.
- सर्वपक्षीय सहमती मिळाल्यानंतर केंद्र सरकारकडून अंतिम मान्यता आवश्यक आहे.
- मंजुरीनंतर रेल्वे स्थानकांवरील फलक, गूगल मॅप्स, मोबाइल अ‍ॅप्स आणि तिकीट प्रणाली यामध्ये नव्या नावांची नोंद होईल.
याआधी झालेली नावं बदलण्याची उदाहरणं
- Victoria Terminus → छत्रपती शिवाजी महाराज टर्मिनस (CSMT)
- Elphinstone Road → प्रभादेवी
- Bombay → मुंबई (1995)
- Aurangabad → छत्रपती संभाजीनगर
- Osmanabad → धाराशिव
या बदलाचा परिणाम काय?
- स्थानिक ओळख अधिक ठळक होईल.
- पर्यटक आणि नवागतांना त्या भागाचा इतिहास समजायला मदत होईल.
- श्रद्धा आणि संस्कृतीला मान्यता मिळेल.
- डिजिटल आणि भौतिक स्वरूपात नावं अद्ययावत होतील.
काही संभाव्य अडचणी
- सुरुवातीला प्रवाशांना गोंधळ होण्याची शक्यता.
- अनेक नागरिक जुन्या नावांशी भावनिकदृष्ट्या जोडलेले असल्याने स्वीकारणं कठीण होऊ शकतं.
- रेल्वे सिस्टम, तिकीट यंत्रणा आणि संकेतस्थळांमध्ये बदल करणं आवश्यक ठरेल.
मुंबईकरांची प्रतिक्रिया
- स्थानिक नागरिक: आपल्या भागाचं नाव आता अधिकृतरित्या स्थानकावर झळकणार, याचा अभिमान वाटतो.
- राजकीय पक्ष: बहुतेक पक्षांनी याला सकारात्मक प्रतिसाद दिला आहे.
- प्रवासी/पर्यटक: काही काळ गोंधळ होईल, पण दीर्घकालीन दृष्टीने स्वागतार्ह बदल.
भविष्यातील संभाव्य नामांतर
- दादर → चैत्यभूमी (प्रस्तावित)
- मुंबई सेंट्रल → नाना शंकरशेठ (प्रस्तावित)
- विमानतळाचं नावही बदलण्याचा विचार सुरू आहे
महत्त्वाचे प्रश्नोत्तर
Q1: नावं लगेच लागू होतील का?
नाही. केंद्र सरकारची अंतिम मंजुरी मिळाल्यानंतरच अंमलबजावणी सुरू होईल.
Q2: नव्या नावांचं तिकीट, नकाशे आणि अ‍ॅप्समध्ये काय?
मंजुरीनंतर सर्व सिस्टम्समध्ये नावं अद्ययावत होतील.
Q3: जुनी नावं पूर्णपणे हटवली जातील का?
सुरुवातीच्या काळात दोन्ही नावं एकत्र दाखवली जातील.
Q4: प्रवाशांना अडचण होईल का?
सुरुवातीला होऊ शकते, पण लोक लवकरच नवीन नावं स्वीकारतील.
निष्कर्ष
मुंबईतील स्थानकांची नामांतरण प्रक्रिया केवळ एक प्रशासकीय निर्णय नाही, तर शहराच्या सांस्कृतिक ओळखीला मान्यता देण्याचा प्रयत्न आहे. ह्या बदलांमुळे लोकांच्या स्थानिक अस्मितेला वाव मिळेल, आणि इतिहास-संस्कृतीचं प्रतिबिंब सार्वजनिक ठिकाणी पाहायला मिळेल. थोड्याशा अडचणी असल्या तरी, ही नावं मुंबईच्या आत्म्याशी अधिक सुसंगत वाटतात.
सूचना:
ही माहिती महाराष्ट्र सरकारच्या अधिकृत प्रस्तावावर आधारित आहे. केंद्र सरकारकडून अंतिम मान्यता मिळाल्यावरच नावं प्रत्यक्षात लागू होतील. कृपया अफवांपासून सावध राहा आणि अधिकृत स्त्रोतांवरच विश्वास ठेवा.